DOROBEK NAUKOWY W ZAKRESIE GEOGRAFII TURYZMU

 

Zainteresowanie problematyką geografii turyzmu w Instytucie Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego sięga pierwszych lat powojennych i wiąże się głównie z pracami prof. dra W. Walczaka i jego zespołu. Prof. W. Walczak, przedwojenny absolwent Studium Turyzmu IG UJ, po wojnie długoletni kierownik Zakładu Geografii Regionalnej, opracował m.in. dwie monografie krajoznawcze - Ziemię Kłodzką [1951, 1956] i Karkonosze [z T. Steciem, 1954], turystyczną mapę Karkonoszy [1947] i Zarys geografii turystycznej Polski [1963].

W latach 60. ubiegłego wieku problematyka turystyczna pojawiła się również w pracach badawczych dawnej Katedry Geografii Ekonomicznej, kierowanej przez prof. dra S. Golachowskiego. Wiązało się to m.in. ze współpracą z Katedrą O. Rogalewskiego, ówczesnego dyrektora Departamentu Zagospodarowania Turystycznego GKKFiT.

Od lat 70. XX wieku wiodącą rolę w badaniach, a także dydaktyce w zakresie geografii turyzmu, odgrywa Zakład Geografii Regionalnej, w 1987 roku przekształcony w Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki. Od 1972 roku pod opieką merytoryczną Zakładu działa Podyplomowe Studium Geografii Turystycznej (obecna nazwa Podyplomowe Studium Turystyki i Edukacji Regionalnej), najstarsze studium podyplomowe o profilu turystycznym w Polsce. Od 1987 roku Zakład oferuje studia magisterskie o specjalności geografia regionalna i turystyki. Warto dodać, że absolwenci wrocławskiej geografii, specjalizujący się w zakresie geografii turyzmu, stanowili przez wiele lat trzon kadrowy dawnego Zakładu Zagospodarowania Turystycznego GKKFiT we Wrocławiu, a następnie wrocławskiego oddziału Instytutu Turystyki.

W okresie powojennym we wrocławskim ośrodku geograficznym przeprowadzono trzy przewody habilitacyjne z zakresu turystyki: O. Rogalewskiego (1972), J. Wyrzykowskiego (1986) i S. Iwickiego (2001). O. Rogalewski przygotował pracę habilitacyjną pt. Podstawy gospodarki przestrzennej w turystyce [1972], wydaną przez Szkołę Główną Planowania i Statystyki w Warszawie. W pracy przedstawiono m.in. pojęcie turystyki w gospodarce przestrzennej, rolę walorów turystycznych w rozwoju turystyki, podstawy gospodarki przestrzennej w turystyce wypoczynkowej, długookresowej i weekendowej, w turystyce krajoznawczej, w turystyce specjalistycznej, w zagranicznej turystyce przyjazdowej. Autor wykorzystał w niej m.in. swoje doświadczenia głównego projektanta Planu kierunkowego zagospodarowania turystycznego Polski [1971].

Praca J. Wyrzykowskiego pt. Geograficzne uwarunkowania rozwoju urlopowej turystyki wypoczynkowej w Polsce [1986], wydana przez Uniwersytet Wrocławski, była pierwszą próbą kompleksowego ujęcia tych uwarunkowań na potrzeby makroskalowego planowania przestrzennego. Głównymi czynnikami atrakcyjności turystycznej obszarów i miejscowości wypoczynkowych, stanowiących podstawowe jednostki przestrzenne w urlopowej turystyce wypoczynkowej, są: ranga walorów, stopień dostępności komunikacyjnej i poziom zagospodarowania turystycznego. Ocenę wyraża typ i kategoria atrakcyjności. Typ w sposób syntetyczny charakteryzuje atrakcyjność danej jednostki przestrzennej, a kategoria określa jej pozycję w skali ogólnokrajowej. Obok oceny atrakcyjności do podstawowych przesłanek rozwoju urlopowej turystyki wypoczynkowej należy ocena wykorzystania pojemności turystycznej obszarów i określenie ograniczeń rozwoju ważniejszych miejscowości wypoczynkowych.

S. Iwicki w swojej pracy pt. Turystyka w zrównoważonym rozwoju obszarów pojeziernych [1998], wydanej przez Akademię Techniczno-Rolniczą w Bydgoszczy, omawia m.in. przestrzenne uwarunkowania i zasady zrównoważonego rozwoju, ocenia zasoby turystyczne strefy pojeziernej Polski, określa typologię turystyczną gmin i zasady wdrażania w nich zrównoważonego rozwoju.

Do tej pory we wrocławskim ośrodku geograficznym przeprowadzono 10 przewodów doktorskich z zakresu turystyki. Prace doktorskie zmierzały do udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:
- jakie cechy środowiska przyrodniczego składają się na optymalne warunki wypoczynkowe, na jakich obszarach w Polsce występują oraz w jakim stopniu są wykorzystane turystycznie (J. Wyrzykowski, 1974),
- jakie są możliwości zastosowania dendrytu w typologii i regionalizacji przestrzeni turystycznej, na przykładzie Sudetów Kłodzkich (A. Gadzojanis, 1975),
- jakie cechy środowiska geograficznego miały wpływ na rozwój bazy noclegowej w Polsce w latach 1961-1970 (S. Wawrzyniak, 1975),
- które miejscowości w Polsce z racji posiadanych zabytków architektury i swego położenia komunikacyjnego mają podstawowe znaczenie dla turystyki krajoznawczej (B. Mikułowski, 1976),
- jak kształtował się rozwój polskich map turystycznych w XX wieku i jakie cechy powinna posiadać współczesna mapa turystyczna (E. Nowak-Fedhus, 1978),
- jaka jest najwłaściwsza metoda oceny atrakcyjności turystycznej dróg samochodowych, na przykładzie Ziemi Kłodzkiej (Z. Werner, 1980),
- jaki potencjał turystyczny posiadają jeziora Polski (K. Klementowski, 1994),
- jakie były geograficzne uwarunkowania rozwoju zagospodarowania turystycznego Sudetów od połowy XIX wieku do II wojny światowej (J. Potocki, 1997),
- jakie były uwarunkowania rozwoju zagospodarowania turystycznego Sudetów po II wojnie światowej do lat 90. (M. Duda-Seifert, 2000),
- jaka rolę w ofercie turystycznej mogą odgrywać walory tradycyjnej kultury ludowej na przykładzie Półwyspu Iberyjskiego (K. Widawski, 2000).

Warto dodać, że pod kierunkiem J. Wyrzykowskiego opracowano ponadto 4 prace doktorskie z zakresu turystyki i rekreacji w Akademii Wychowania Fizycznego. Poświecone były one roli szkoły w wychowaniu do turystyki i rekreacji (D. Opoka, 1999), geograficznym uwarunkowaniom rozwoju turystyki i rekreacji jeździeckiej (J. Grobelny, 1998), czasowi wolnemu młodzieży szkolnej i jego wykorzystaniu na rekreację ruchową i turystykę (M. Sołtysik, 2000) oraz współczesnemu obrazowi turystyki górskiej w Polsce i jego uwarunkowaniom (P. Zarzycki, 2000).

Do ważniejszych opracowań zespołowych w zakresie turystyki pod kierunkiem J. Wyrzykowskiego należą: ocena krajobrazu Polski w aspekcie fizjonomicznym na potrzeby turystyki (druga połowa lat 80., w ramach programu CPBP 08.06), koncepcja rozwoju turystyki w Sudetach i Karpatach (druga połowa lat 80., na zlecenie Głównego Komitetu Turystyki), ocena stanu i rozwoju turystyki w strefie przygranicznej z Niemcami (połowa lat 90.), prace nad uwarunkowaniami rozwoju turystyki zagranicznej w Europie Środkowej i Wschodniej (prace ciągłe od 1990 roku, w ramach międzynarodowego nieformalnego zespołu badawczego), studia nad ruchem turystycznym przyjazdowym do Wrocławia (druga połowa lat 90., na zlecenie Urzędu Miejskiego we Wrocławiu), studia nad czasem wolnym mieszkańców Wrocławia i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę (prace ciągłe od połowy lat 90.), prace nad strategiami rozwoju turystyki na Dolnym Śląsku (od połowy lat 90.).

Celem studium krajobrazowego Polski [Ocena krajobrazu Polski..., 1991] była typologia krajobrazów w aspekcie fizjonomicznym i próba oceny ich walorów widokowych na potrzeby turystyki. Kompleksowa typologia krajobrazów była podsumowaniem trzech cząstkowych typologii: z uwzględnieniem ukształtowania terenu, jego pokrycia i stopnia antropogenicznych przekształceń krajobrazu. Podstawą do oceny walorów widokowych wyróżnionych typów krajobrazu były studia percepcji społecznej poszczególnych cech i typów krajobrazu. Oceny odnoszone były do pól podstawowych o powierzchni 25 km kwadratowych. Powstał w ten sposób swoisty „bank informacji” o krajobrazie Polski w układzie ok. 12,5 tys. jednostek przestrzennych.

Koncepcja rozwoju turystyki w Sudetach i Karpatach [Czerwiński J., Mikułowski B., Wyrzykowski J., 1991], poza oceną walorów turystycznych, zagospodarowania turystycznego i analizy aktualnego ruchu turystycznego, zawierała określenie kierunków rozwoju turystyki, systemu komunikacji i tras turystycznych, perspektywicznych funkcji turystycznych i stopnia zagospodarowania miast i gmin oraz programu zagospodarowania na potrzeby turystyki pieszej i narciarskiej, lecznictwa uzdrowiskowego, turystyki krajoznawczej, wędrówek motorowych, sportów zimowych, pobytowej turystyki wypoczynkowej i turystyki świątecznej.

Ocena stanu i perspektyw rozwoju turystyki w strefie przygranicznej z Niemcami [B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, 1994] oparta została na analizach walorów turystycznych, zagospodarowania turystycznego i ruchu turystycznego. Wskazane zostały m.in. ważniejsze obszary wypoczynkowe oraz obszary, miejscowości i obiekty o szczególnej atrakcyjności dla zagranicznej turystyki przyjazdowej.

Wyniki prac nad Uwarunkowaniami rozwoju turystyki zagranicznej w Europie Środkowej i Wschodniej prezentowane są w ośmiu zeszytach naukowych wydanych przez Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki w dwóch wersjach językowych, angielskiej i polskiej [Conditions of the foreign tourism..., 1992, 1993, 1994, 1996, 1998, 2000, 2002, 2004]. Autorami artykułów są międzynarodowi specjaliści w zakresie turystyki, przede wszystkim z Europy Środkowej i Wschodniej. Poszczególne zeszyty poświecone były m.in. potencjałowi turystycznemu, w tym ocenie atrakcji turystycznych na potrzeby turystyki międzynarodowej, zmianom w modelach turystyki w okresie ostatnich kilkunastu lat, turystyce alternatywnej, ekoturystyce, turystyce miejskiej. Prezentowane w zeszytach oceny potencjału turystycznego wykorzystane zostały m.in. przy opracowaniu mapy pt. International tourism attractions in Central and Southeastern Europe [1998] wydanej przez Österreichisches Ost- und Südosteeuropa Institut w Wiedniu. W uznaniu znaczenia prowadzonych badań zeszyty naukowe finansowane były przez Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, a następnie Departament Turystyki w Ministerstwie Gospodarki. Informacje o badaniach prezentowane były m.in. przy okazji Międzynarodowego Kongresu Geograficznego w Seulu. W zeszytach znalazły się m.in. artykuły L. Baranieckiego [1992, 1993, 1997, 2000], J. Czerwińskiego [1992, 1997, we wsp., 2002], M. Dudy [1995, 2000, 2002], W. Fedyka [1995, 1997, 1999, 2004], A. Gali [1999], M. Helt [2004], W. Hasińskiego [2002, we wsp., 2004], J. Kołaczka [1999], J. Łobody [we wsp., 1995], M. Pstrockiej [2002], K. Widawskiego [1999, 2000, we wsp., 2002, 2004a, b] i J. Wyrzykowskiego [we wsp., 1992, we wsp., 1993a, b, we wsp., 1995, 1997a, we wsp., 1997b, we wsp., 1999a, b, 2000a, we wsp. 2000b, we wsp., 2002, we wsp., 2004].

Studia nad ruchem turystycznym przyjazdowym do Wrocławia [J. Wyrzykowski i wsp., 1999] przeprowadzono w latach 1997-1998 w czterech porach roku (wiosna, lato, jesień, zima). Badania objęły ok. 1750 turystów krajowych i 750 turystów zagranicznych. Uzyskano opinie turystów o atrakcjach turystycznych miasta, o usługach noclegowych, gastronomicznych, komunikacyjnych, przewodnickich i informacji turystycznej, o generalnej ocenie pobytu w mieście. Wyniki badań wykorzystano w pracach nad strategią rozwoju turystyki we Wrocławiu.

We współpracy z Akademią Wychowania Fizycznego i Akademią Ekonomiczną we Wrocławiu prowadzone są badania nad czasem wolnym Polaków oraz jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę [red. J. Wyrzykowski, 2000, J. Wyrzykowski, 2002]. Badania dotyczą zachowań wolnoczasowych młodzieży szkolnej, młodzieży akademickiej, mieszkańców w wieku aktywności zawodowej, ludzi starszych, realizowanych w miejscu zamieszkania i w ramach wyjazdów turystycznych, w układzie dni roboczych, weekendowych i wakacyjno-urlopowych. Wyniki badań stanowią ważne przesłanki do polityki rozwoju rekreacji i turystyki we Wrocławiu.

Badania nad turystyką wykorzystano w opracowaniach strategii rozwoju turystyki na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim [J. Marak, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, 1997, J. Wyrzykowski, J. Marak, B. Mikułowski, 1999, red. J. Wyrzykowski, 2004]. Opracowania te obejmują analizy uwarunkowań rozwoju (walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne, aktualne wykorzystanie turystyczne, uwarunkowania demograficzne, społeczne, ekonomiczne, ekologiczne, opinie turystów, mieszkańców, władz samorządowych), podsumowane analizą SWOT, oraz określenie misji, celów strategicznych i operacyjnych, segmentów rynku turystycznego do których powinna zostać adresowana oferta turystyczna, produktów turystycznych, w tym markowych, i strategii produktu. Książka pt. Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju [red. J. Wyrzykowski, 2004] jest próbą podsumowania prac nad kierunkami rozwoju turystyki na Dolnym Śląsku, w tym we Wrocławiu.

Do dorobku ośrodka wrocławskiego w zakresie geografii turyzmu należą również: udział w opracowaniu podręcznika uniwersyteckiego pt. Geografia turystyki Polski [T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, 1985, 1992, 1998, 2004] wyróżnionego nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, udział w opracowaniu skryptów: Urządzenia rekreacyjne [1979] i Podstawy turystyki i rekreacji [1999], opracowanie haseł dolnośląskich do Słownika geograficzno-krajoznawczego Polski [1975], opracowanie map turystycznych do Atlasu Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego [red. W. Pawlak, 1997], wyróżnionego nagrodą Ministra Edukacji Narodowej, opracowanie haseł turystycznych do Encyklopedii Wrocławia [2000], przygotowaniu zeszytu poświęconego pracom Podyplomowego Studium Geografii Turystycznej [red. L. Baraniecki i J. Wyrzykowski, 1984] oraz zeszytów poświęconych studiom krajobrazowym i turystycznym [red. J. Wyrzykowski, 1997, 1998].

W Geografii turystyki Polski przedstawiono atrakcyjność turystyczną Polski oraz możliwości dalszego rozwoju ruchu turystycznego. Szczególną uwagę zwrócono na walory turystyczne (wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne), tj. te elementy i cechy środowiska przyrodniczego oraz te przejawy działalności człowieka, które są istotne dla turysty krajowego i zagranicznego. Zajęto się także zagospodarowaniem turystycznym, zwłaszcza bazą noclegową, gastronomiczną i towarzyszącą oraz infrastrukturą transportową. Omówiono rozwój ruchu turystycznego, krajowego i zagranicznego oraz gospodarcze aspekty turystyki w Polsce. Zaprezentowano najważniejsze regiony turystyczne kraju, które wyróżniają się swoimi walorami turystycznymi i skupiają większość ruchu turystycznego. Skrypty Urządzenia rekreacyjne [J. Bohdanowicz, T. Fąk, J. Wyrzykowski, 1979] oraz Podstawy turystyki i rekreacji [red. S. Toczek-Werner, 1999] przygotowane zostały dla studentów Akademii Wychowania Fizycznego specjalizujących się w turystyce i rekreacji. W pierwszym skrypcie przedstawiono zarys rozwoju urządzeń rekreacyjnych w Europie, wskazania w zakresie programowania urządzeń oraz przegląd urządzeń boiskowych i salowych, urządzeń wodnych i zimowych. W drugim skrypcie omówiono m.in. podstawowe formy turystyki, główne obszary i miejscowości krajoznawcze Polski oraz główne atrakcje przyrodnicze i kulturowe Dolnego Śląska (J. Wyrzykowski).

Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski [1975], w opracowaniu którego udział wzięli m.in. J. Czerwiński i J. Wyrzykowski, jest kontynuacją dawnego Słownika geografii turystycznej Polski [1956] pod redakcją M. I. Mileskiej. Stanowi jedno z głównych źródeł wiedzy krajoznawczej o Polsce.

Na potrzeby Atlasu Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego B. Mikułowski i J. Wyrzykowski przygotowali mapy oceny walorów krajobrazowych, zagospodarowania i ruchu turystycznego w skali 1:200 000, na potrzeby Encyklopedii Wrocławia - wszystkie hasła turystyczne.

Do ważniejszych pojedynczych publikacji należy: analiza porównawcza zagospodarowania turystycznego głównych obszarów turystycznych Polski [J. Wyrzykowski, 1965], klasyfikacja miejscowości turystycznych i węzłów komunikacyjnych rejonu karkonoskiego [J. Łoboda, J. Wyrzykowski, 1972], klasyfikacja miejscowości wypoczynku urlopowego i wakacyjnego w Polsce [J. Bohdanowicz i wsp., 1979], ocena zagospodarowania turystycznego miast i gmin sudeckich [W. Hasiński, M. Slenczek, J. Wyrzykowski, 1979], analiza porównawcza zagospodarowania turystycznego atlantyckiego wybrzeża północnej Francji i polskiego wybrzeża Bałtyku [J-M. Dewailly, J. Wyrzykowski, 1991], studium Wrocławia jako wielkiego centrum krajoznawczego [J. Wyrzykowski, 1992], przedstawienie rzek jako przedmiotu zainteresowań turystycznych [J. Wyrzykowski, 1994], zasady oceny potencjału turystycznego obszarów, miejscowości i obiektów [J. Wyrzykowski, 2000].

Przedstawiona charakterystyka dorobku naukowego ośrodka wrocławskiego w zakresie geografii turyzmu uzasadnia stwierdzenie, że ośrodek odgrywa znaczącą rolę w badaniach turystycznych w Polsce.

Literatura:

1. Atlas Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego (red. W. Pawlak), 1997, Uniwersytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, PAN, Oddział we Wrocławiu, Wrocław.

2. Baraniecki L., 1993, Touristic attractiveess of areas and centres in Slovakia (for foreign tourism), [w:] Conditions of the Foreign Tourism Development in Central and Eastern Europe, Vol. 2, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 6-12.

3. Baraniecki L., 1997, Prospects of the "Sentimental Tourism" Development in East-Central Europe, [w:] Conditions of the Foreign Tourism in Central and Eastern Europe, Vol. 4, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 7-16.

4. Baraniecki L., 2000, Education for the Tourism Industry in Lower Silesia - exemplified by the Higher Vocational State School of Legnica, [w:] Conditions of the Foreign Tourism Development in the Central and Eastern Europe, Vol. 6, Changes in Model of Tourism in the last Decade, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 215-223.

5. Bohdanowicz J., Fąk T., Wyrzykowski J., 1979, Urządzenia rekreacyjne, Wyd. AWF we Wrocławiu, Wrocław.

6. Bohdanowicz J. i wsp., 1979, Miejscowości wypoczynku urlopowego i wakacyjnego w Polsce, Zeszyty Naukowe AWF we Wrocławiu, nr 24, Wrocław.

7. Czerwiński J., Mikułowski B., Wyrzykowski J., 1991, Geograficzne podstawy rozwoju turystyki w Karpatach i Sudetach, Studia Geograficzne, LIII, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

8. Encyklopedia Wrocławia, 2000, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.

9. Czerwiński J., 1997, Perspectives for Foreign Tourism Development in the Lower Silesia - Chances and Threats, [w:] Conditions of the Foreign Tourism Development in Central and Eastern Europe, Vol. 4, Papers presented during the international seminar held in Szklarska Poręba, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 41-46.

11. Dewailly J-M., Wyrzykowski J., 1991, Analiza porównawcza zagospodarowania turystycznego atlantyckiego wybrzeża północnej Francji i polskiego wybrzeża Bałtyku, [w:] Materiały Sejmiku Morskiego, 1990, PAX, Słupsk.

12. Duda-Seifert M., 1998, Przenikanie wpływów kościoła rzymsko-katolickiego i kościoła obrządku wschodniego na obszarze Ukrainy i Polski. Wstęp do studiów krajobrazowych, [w:] Acta Univ. Wratisl., 2017, Prace Instytutu Geograficznego, T. XVI, seria B, Geografia Społeczno-Ekonomiczna, Studia Krajobrazowe i Turystyczne, s. 5-14.

13. Duda-Seifert M., 2000, Changes in accomodation sector of Sudety Mountains in 1976-1995 as the reflection of changes in model of tourism, [w:] Conditions of the Foreign Tourism Development in the Central and Eastern Europe, Vol. 6, Changes in Model of Tourism in the last Decade, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 217-223.

22. Hasiński W., 2002, Agriculture in Sudety and the Development of Ecotourism, [w:] Conditions of the Foreign Tourism in Central and Eastern Europe, Vol. 7, Problems of the Development of Ecotourism with Emphasis on Mountain Area, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 119-130.

23. Haas H.D., Paesler R., Łoboda J., Wyrzykowski J., 1995, A comparative analysis of the touristic infrastructure of Southern Bavaria and Sudety Mountains, [w:] Condition of the Foreign Tourism Development in the Central and Eastern Europe, Vol. 3, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 51-70.

38. Pstrocka M., 2002, Indexes of Tourist Capacity in the Mountainous Areas. A Polish Experience [w:] Conditions of the Foreign Tourism in Central and Eastern Europe, Vol. 7, Problems of the Development of Ecotourism with Emphasis on Mountain Area, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 35-54.

47. Widawski K, 2002, Ecological aspect of Tourism Development on the Example of Switzerland - Transportation, [w:] Conditions of the Foreign Tourism in Central and Eastern Europe, Vol. 7, Problems of the Development of Ecotourism with Emphasis on Mountain Area, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geograficzny, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 91-108.

Kierunki Badań Geografii Regionalnej i Turystyki