Zadaniem geografii regionalnej jest wyodrębnianie jednostek regionalnych, naturalnych całości przestrzennych i dokonywanie kompleksowej lub cząstkowej analizy zjawisk i stanów zachodzących w przestrzeni regionów, dokonywanie charakterystyki ich treści przyrodniczej. Układ jednostek regionalnych daje przeglądowe charakterystyki poszczególnych komponentów, ale może też służyć jako podstawa do studiów na temat ochrony środowiska, kształtowania krajobrazów naturalnych i kulturowych. W literaturze geograficznej podkreślana jest również i inna rola tradycyjnych opracowań regionalnych, a mianowicie edukacja geograficzna. Ujęcia regionalne odgrywają dużą rolę w popularyzacji wiedzy, regiony są uwzględniane w opracowaniach encyklopedycznych, monografiach i słownikach krajoznawczych, przewodnikach turystycznych, podręcznikach. Wszystkim tym, z różnym zaangażowaniem w różnych okresach, zajmowali się geografowie regionalni. Problematyka badawcza w zakresie geografii regionalnej na przestrzeni sześćdziesięciu lat wrocławskiej historii tej dyscypliny obejmowała zarówno zagadnienia metodologiczne, opracowania cząstkowe, jak również kompleksową analizę regionów różnej hierarchii w postaci monografii regionów fizyczno-geograficznych czy monografii państw i jednostek administracyjnych. Z czasem rozwinęły się również badania krajobrazowe, a także problematyka dotycząca zagadnień polityczno-kulturowych regionów. Badania z zakresu geografii krajobrazu dotyczą zarówno typologii krajobrazu, jak również opracowań odnoszących się do wartości użytkowej krajobrazu. Są również polem do współpracy pomiędzy geografami z kręgu geografii fizycznej i społeczno ekonomicznej.
W aspekcie przestrzennym badania regionalne od początku powstania geografii regionalnej we Wrocławiu dotyczyły głównie Dolnego Śląska, ale i tak odległych od ośrodka wrocławskiego obszarów Polski jak wybrzeże Bałtyku. Poza Polską w kręgu zainteresowań geografii regionalnej znalazła się niemal cała Europa, przede wszystkim Skandynawia i Niemcy, a poza Europą - Ameryka Północna i Południowa oraz Afryka.
Rolę syntezy na temat regionów spełniają monografie, których wiele powstało w ośrodku wrocławskim. W ujęciu chronologicznym pierwszą obszerną monografią było wydane w 1948 roku Oblicze Ziem Odzyskanych - Dolny Śląsk. Jest to seria rozpraw w tomie I dotyczących przyrody i gospodarki Śląska, a w tomie II traktujących o dziejach i kulturze tego regionu. Autorami rozpraw byli m.in. K. Sembrat, S. Tołpa, A. Wrzosek, M. Klimaszewski, B. Olszewicz i inni, a co ważne dla geografii regionalnej również Julian Czyżewski, autor Krajobrazu Niżu Śląskiego - z obszerną charakterystyką regionów.
O ile Oblicze Ziem Odzyskanych było monografią opartą w dużej mierze o wcześniejsze opracowania autorów niemieckich, to rok później ukazał się w Czasopiśmie Geograficznym zarys monograficzny Doliny Baryczy [1949], również autorstwa Juliana Czyżewskiego, będący rezultatem badań własnych i współpracowników prowadzonych w regionie. W opracowaniu tym autor położył duży nacisk na fizjonomię krajobrazu, był więc przez to bliski współczesnemu pojmowaniu krajobrazu.
Pierwszą próbą syntetycznego i kompleksowego ujęcia geografii regionalnej Sudetów i Obszaru Przedsudeckiego, opartą o oryginalne opracowania, była dwutomowa monografia autorstwa Wojciecha Walczaka zatytułowana Dolny Śląsk T.I - Sudety [1968], T.II - Obszar Przedsudecki [1970]. Jest to przekrojowe odbicie stanu wiedzy geograficznej o Dolnym Śląsku z końca lat sześćdziesiątych, zarówno w zakresie środowiska geograficznego, jak i człowieka w środowisku, zakończone podziałem regionalnym Dolnego Śląska. Zamierzeniem autora było przedstawienie próby regionalizacji na poziomie makro-, mezo- i mikroregionów, poprzedzonej kilkuletnimi studiami terenowymi, a opartej o cechy fizyczno-geograficzne, uzupełnione w opisie informacjami o wpływającym na krajobraz użytkowaniu ziemi. W podziale uwzględnione zostały również mikroregiony aglomeracji miejskiej (Wrocław) i przemysłowej.
Kolejnym przykładem monografii regionu bliskiego wrocławskiemu ośrodkowi badawczemu są Karkonosze [1985] - praca zbiorowa pod redakcją Alfreda Jahna, przedstawiająca stan wiedzy z zakresu środowiska przyrodniczego, jak również przybliżająca historię poznania gór, ich gospodarcze wykorzystanie oraz zagadnienia związane z ochroną środowiska. Zespół autorów monografii to głównie pracownicy Uniwersytetu Wrocławskiego, ale też Akademii Rolniczej, a także jeleniogórskiego środowiska naukowego i Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego.
Interesującym przykładem ujęcia monograficznego, dotyczącego miasta, jest studium geograficzno-planistyczne Trzebnica [1950] Haliny Leonhard-Migaczowej. Dla całości pracy przyjęto ujęcie monograficzne, a jednym z celów pracy było zrewidowanie sposobu traktowania opracowania dotyczącego miasta przez zwrócenie uwagi m.in. na ważną rolę czynników historyczno-ustrojowych i gospodarczych w kształtowaniu się fizjonomii miasta, co dziś jest rzeczą oczywistą.
W latach siedemdziesiątych XX wieku, jako efekt rozwoju kontaktów zagranicznych i tym samym możliwości prowadzenia badań za granicą, zaczęły się ukazywać monografie państw. Pierwszą, wydaną w 1970 roku, była monografia Niemieckiej Republiki Demokratycznej autorstwa Wojciecha Walczaka. Co istotne, autor dokonał nowej regionalizacji NRD. Przedstawił ważniejsze podziały fizyczno-geograficzne Niemiec, analizował zbieżności z podziałem fizyczno-geograficznym Polski oraz przedstawił obszerną charakterystykę wydzielonych przez siebie jednostek na poziomie makro- i mezoregionów. Do serii monografii zaliczyć można również Słownik Geografii NRD Wojciecha Walczaka [1977]. Część 1. jest zarysem monograficznym kraju, część 2. - częścią hasłową. Poszerzeniem wiedzy o Niemczech było wydanie kolejnej monografii Walczaka [1976]- Republiki Federalnej Niemiec. Na uwagę zasługują też monografie geograficzne również autorstwa Wojciecha Walczaka: wydana w 1973 roku Finlandia oraz w 1984 roku - Dania, będące rezultatem kolejnych dłuższych podróży i badań terenowych na obszarze tych państw skandynawskich. Do rąk czytelników trafiło kompendium wiedzy geograficznej o tych dwóch krajach.
Wymieniając tworzone w ośrodku wrocławskim monografie, nie sposób pominąć opracowań Alfreda Jahna, również będących wynikiem wieloletnich badań w rejonach polarnych, jak: Arktyka wydana w tomie 5 Geografii Powszechnej [1967] czy Grenlandia z 1969 roku. Owocem podróży Leszka Baranieckiego na kontynent amerykański była wydana w 1980 roku ogólnogeograficzna monografia Stanów Zjednoczonych Ameryki. Celem autora było przedstawienie ogólnych warunków, jakie ukształtowały różnorodne krajobrazy kraju, czynników naturalnych i nałożonych na nie działań człowieka. Współdziałanie warunków naturalnych, gospodarki i stosunków społecznych kształtuje krajobraz i jak autor podkreśla „(...) Krajobraz właśnie może być przedmiotem kompleksowej czyli krajobrazowej regionalizacji.” Monograficzne opracowanie Stanów Zjednoczonych i Kanady [L. Baraniecki, 1996] oraz ogólna charakterystyka wybranych elementów Ameryki Północnej znalazły się w Encyklopedii Geograficznej Świata T. IV.
Od początku istnienia geografii regionalnej we Wrocławiu prowadzono studia, nie koniecznie tak kompleksowe jak w przypadku monografii, nad wybranymi regionami, przede wszystkim Dolnego Śląska, ale także innych obszarów Polski. Prace spoza Dolnego Śląska, jako efekt zainteresowań Wojciecha Walczaka jeszcze z czasów badań prowadzonych na Uniwersytecie Jagiellońskim i kontynuowanych po przeniesieniu się do Wrocławia, dotyczyły Jury Krakowskiej, a głównie doliny Będkówki i Kobylanki [W. Walczak, 1948, 1951, 1956]. Przedmiotem zainteresowań była przede wszystkim morfologia tego regionu. Cząstkowe opracowania Walczaka [1952, 1963a, b, 1966, 1969] z terenów Dolnego Śląska również dotyczyły głównie zagadnień z zakresu geomorfologii, a stały się podstawą do opracowania rozdziałów monografii Sudetów i Obszaru Przedsudeckiego. Prace prezentowały wyniki szczegółowych badań nad morfologią i stratygrafią utworów plejstoceńskich m.in. Sudetów Kłodzkich i ich przedpola. Dziś stanowią one przykłady rozwoju poglądów na temat zlodowaceń w Sudetach. Oryginalne opracowania z terenu Dolnego Śląska to również prace Leszka Pernarowskiego [1963 a, b] dotyczące Przedgórza Sudetów Środkowych. Wprawdzie opracowania te przedstawiały syntezę dotyczącą formowania się krawędzi morfologicznych - poligenezy, różnowiekowości - ale dużo miejsca autor poświęcił roli krawędzi w krajobrazie Pogórza Sudetów oraz zagadnieniom regionalizacji - granicom wydzielonego przez Czyżewskiego Pogórza Sudetów Środkowych.
Zagadnienie wyznaczania granic jednostek różnego szczebla jest w geografii regionalnej niezwykle istotne i czasem trudne. Przykładem podjęcia takiego tematu może być artykuł Piotra Migonia z 1999 roku. Jest to artykuł dyskusyjny odnoszący się do kryteriów zastosowanych przy wyznaczaniu granic Kotliny Jeleniogórskiej oraz jej różnic krajobrazowych i próba odpowiedzi na pytanie, jakie są właściwie granice Kotliny.
Dotychczas zaprezentowane opracowania dotyczyły charakterystyki obszarów w granicach regionów fizyczno-geograficznych. Podziałem regionalnym jednostki administracyjnej, a mianowicie województwa wrocławskiego, zajęła się Halina Leonhard-Migaczowa w artykule z 1970 roku pt. Regiony ludnościowo-gospodarcze woj. wrocławskiego. Celem było pokazanie kształtowania się wybranych grup zjawisk z dziedziny demografii i geografii gospodarczej oraz dokonanie typologii wewnętrznego zróżnicowania województwa. Była to próba zastosowania grupowania do geografii regionalnej.
Jeszcze inne podejście w ramach geografii regionalnej prezentuje Jan Wójcik. Koncentruje swoje badania nad rejonem Wałbrzycha, pojmowanym jako obszar przekształceń związanych z górnictwem [1993, 1995, 1996]. W podziale fizyczno-geograficznym jest to Kotlina Wałbrzyska i dolina górnego Lesku. Prace przedstawiają efekty wpływu górnictwa na zmiany ukształtowania rzeźby, wielkość tego zjawiska, tempo modelowania powierzchni, degradację gleb, szaty roślinnej, zanieczyszczenie atmosfery, zmiany przepływu cieków itp. Jest to kompleksowe ujęcie antropopresji w regionie - antropopresja przedstawiona jako zjawisko dynamiczne o różnym natężeniu.
Kolejna grupa prac w dorobku geografii regionalnej związana jest z rolą geografii regionalnej i zagadnieniami metodycznymi odnoszącymi się do podziałów regionalnych. Najwcześniejszą była praca Juliana Czyżewskiego z 1948 roku Kilka uwag w związku z zagadnieniem regionów antropogenicznych Polski. Dyskusja tocząca się w środowisku geografów na temat podziału regionalnego kraju skłoniła autora do poruszenia szeregu zagadnień związanych z regionalizmem geograficznym, naturalnymi podstawami kształtowania się regionów antropogenicznych i dynamizmem tychże regionów. Artykułem dyskusyjnym o miejscu geografii regionalnej był artykuł Leszka Baranieckiego i Marty Ruszczyckiej-Mizery [1993] pt. Kilka uwag o miejscu geografii regionalnej w badaniach nad regionem kulturowym rzeki. Dyskusja dotyczyła „regionu rzeki” - wyznaczania granic, syntezy badań w dolinie rzeki w celu wydzielenia charakterystycznych czy typowych subregionów „nanizanych” na oś rzeki.
Metodologią w geografii regionalnej zajmował się przede wszystkim Leszek Pernarowski. Wprowadził metody matematyczne w badaniach form wydmowych na Dolnym Śląsku i w badaniach nad morfogenezą obszarów o starej, trzeciorzędowej rzeźbie. Konsekwencją zainteresowań matematycznych było opracowanie matematycznej metody regionalizacji: Matematical Method of Regionalization and Application to Poland's Territory [1968] oraz Regionalization methods: A set - the overtical evaluation [1974]. Była to nowa metoda regionalizacji, oparta na określeniu zmienności wymiernych cech fizycznych poszczególnych elementów środowiska geograficznego. Wiodącymi przesłankami decydującymi o granicach regionów różnego szczebla były wyłącznie cechy fizyczno-geograficzne, uzupełnione tylko dodatkową informacją o niektórych zjawiskach gospodarczych, występujących w obrębie wydzielanych jednostek. Była to próba osiągnięcia maksymalnego obiektywizmu w podziale fizyczno-geograficznym. Z serii prac z zakresu metodologii na uwagę zasługuje również Apostolisa Gadzojanisa Zastosowanie metody dendrytu w regionalizacji geograficznej [1977]. Autor zastosował jedną z metod taksonomicznych, tj. dendryt wrocławski, do waloryzacji Sudetów Kłodzkich. Dokonał podziału obszaru na jednostki terytorialne niższego rzędu - podzbiory homogeniczne określone jako typy terenu i jednostki wyższego rzędu, czyli regiony.
Z wprowadzeniem nowych metod badawczych w geografii regionalnej wiąże się wykorzystywanie od lat sześćdziesiątych początkowo metod fotointerpretacyjnych, a potem teledetekcyjnych. Metody te są wyjątkowo przydatne, między innymi w geografii regionalnej, jako że zdjęcia lotnicze i obrazy satelitarne umożliwiają szczegółową analizę przestrzennych relacji wszystkich obiektów na powierzchni ziemi. Pierwsze artykuły dotyczyły regionalizacji Sudetów Kłodzkich z zastosowaniem zdjęć lotniczych [D. Haglauer, 1967; M. Ruszczycka-Mizera, 1967, 1968]. Chodziło o wstępne fotointerpretacyjne kartowanie krajobrazu geograficznego oraz wykazanie możliwości przeprowadzenia regionalizacji z zastosowaniem użytkowania ziemi jako głównego kryterium.
Obszerne studium oparte o analizę zdjęć lotniczych zostało przedstawione przez Leszka Baranieckiego, a dotyczyło Morfologii i dynamiki podwodnych osadów piaszczystych polskiego wybrzeża Bałtyku [1967]. Praca częściowo ma charakter metodyczny, określa stopień użyteczności zdjęć lotniczych w badaniach geomorfologicznych strefy przybrzeżnej morza. Zawiera również wnioski geograficzno-regionalne w postaci wydzielonych stref akumulacyjnych, zespołów i grup zespołów akumulacyjnych. Wykorzystując metody fotointerpretacyjne, objęto badaniami również fragmenty doliny Odry. Zdjęcia lotnicze umożliwiły między innymi wykrycie i zarejestrowanie form i zjawisk często niewidocznych lub trudno rozpoznawalnych w terenie [L. Baraniecki, M. Ruszczycka-Mizera, 1977; M. Ruszczycka-Mizera, 1978] oraz odtworzenie historii rozwoju analizowanego fragmentu Odry.
Metody teledetekcyjne wykorzystywane były przez Edwarda Tomaszewskiego [1974, 1976, 1977] w okresie jego zatrudnienia we Wrocławiu. Autor zajmował się głównie Legnicko-Głogowskim Okręgiem Miedziowym - charakterystyką środowiska geograficznego, zmianami w tymże środowisku i możliwościami, jakie stwarzają zdjęcia lotnicze w tych dziedzinach. Obrazy satelitarne w swoich badaniach wykorzystał Stanisław Morawski [1980], m.in. dla analizy użytkowania terenu w rejonie Puław.
W 1993 roku ukazał się artykuł Stanisława Morawskiego pt. Zastosowanie zdjęć lotniczych w fizjonomicznych badaniach krajobrazu na przykładzie Przełomu Bardzkiego. Autor wykorzystał zdjęcia lotnicze jako wskaźniki informacji o krajobrazie, umożliwiają one bowiem „(...)wizualną obserwację konstrukcji krajobrazu i określenie wymiarów tworzących go „brył” i rozdzielających je „przestrzeni”(...)”. Zdjęcia, jak pisze autor, pozwalają na hierarchiczne uporządkowanie krajobrazu. Artykuł ten jest równocześnie łącznikiem pomiędzy teledetekcją a kolejnym kierunkiem badawczym rozwijanym w geografii regionalnej, a mianowicie badaniami krajobrazowymi.
Pojęcia krajobraz i zróżnicowanie krajobrazu pojawiły się już u schyłku lat czterdziestych w opracowaniach Juliana Czyżewskiego, ale szerzej zaczęto zajmować się krajobrazem w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Mimo to nie można chyba pominąć pracy Leszka Baranieckiego z 1974 roku dotyczącej Systemów krajobrazowych jako teoretycznej podstawy kompleksowych badań środowiska człowieka. Autor zwraca uwagę na fakt, że mając rozeznanie o rozmieszczeniu i właściwościach kompleksów krajobrazowych, zwłaszcza o intensywnej rzeźbie, można opracować w ramach systemów krajobrazowych rejonizację działalności gospodarczej, zmierzającej do właściwego użytkowania celem ochrony środowiska. W 1991 roku ukazała się Ocena krajobrazu Polski w aspekcie fizjonomicznym na potrzeby turystyki. Jest to praca zbiorowa, której celem było m.in. opracowanie oryginalnej metody typologii krajobrazu Polski w oparciu o takie elementy jak rzeźba, pokrycie terenu, stopień przekształceń antropogenicznych itp. Praca zawiera cząstkowe typologie oraz kompleksową typologię krajobrazu Polski łącznie z oceną walorów widokowych krajobrazu. Kontynuacją tego opracowania były szczegółowe studia krajobrazowe na wybranych obszarach Dolnego Śląska [W. Plewniak, M. Ruszczycka-Mizera, 1993, 1995], służące również ocenie krajobrazu. Przy tego typu opracowaniach trudno uniknąć subiektywizmu. Autorzy starali się tak dobrać kryteria oceny, aby w miarę możliwości ograniczyć, jeśli nie wyeliminować, to zjawisko. Dla zaprezentowania wyników badań krajobrazowych zorganizowano ogólnopolskie seminaria (1993, 1995), w trakcie których poruszano problemy metod badawczych, zagadnienia dynamiki krajobrazów oraz szczegółowych opracowań krajobrazów wybranych obszarów jako podstawy racjonalnej gospodarki przestrzennej.
Kolejnym problemem badawczym rozwijanym w ramach geografii regionalnej jest geografia kultur i geografia polityczna. Zagadnieniami tymi zajmują się Gerard Kosmala i Elżbieta Orłowska. Prace Gerarda Kosmali [1999, 2000, 2003] w dużym stopniu dotyczą granic politycznych, ich stabilności, wpływu granicy państwowej na kształtowanie się granicy regionalnej oraz tego, jak granice polityczne i inne elementy związane z polityką są konfliktowe lub znajdują oparcie w krajobrazie. Działalność badawcza i publicystyczna w zakresie geografii kultur uwidacznia się przede wszystkim poprzez redagowane przez Elżbietę Orłowską od 2002 roku kolejne, dotychczas cztery tomy wydawnictwa pt. Kultura jako przedmiot badań geograficznych, zawierające m.in. opracowania dotyczące regionu kulturowego, badań tożsamości regionalnej, miejsca kultury w regionalnych studiach geograficznych, edukacji regionalno-kulturowej. Są to tematy niezwykle istotne w związku z postępującą globalizacją.
Obszerne opracowanie Elżbiety Orłowskiej z 2000 roku poświęcone jest Geografii regionalnej w kulturze arabsko-muzułmańskiej (VIII-XIV w.). Autorka starała się odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu geografia regionalna, będąc elementem kultury, była też wiedzą o charakterze naukowym oraz jakie miejsce zajmuje geografia arabsko-muzułmańska w dziejach geografii powszechnej.
Na koniec należałoby wspomnieć o działalności popularyzatorskiej w zakresie geografii regionalnej, zarówno książkowej, jak i filmowej. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych powstało w Pracowni Filmu Naukowego Instytutu Geograficznego pod kierunkiem Wojciecha Walczaka jako reżysera i konsultanta naukowego szereg filmów na taśmie 16 mm. Niektóre z tych filmów zostały przegrane na kasety video. Ich tematyka dotyczyła wybranych regionów Dolnego Śląska i badań naukowych prowadzonych przez pracowników Instytutu Geograficznego.
Celem spopularyzowania wiedzy o regionach Dolnego Śląska, i nie tylko, powstało szereg monografii krajoznawczych. Głównie zajmował się tym Wojciech Walczak, jego autorstwa są np. Karkonosze [z T. Steciem, 1954] i Ziemia Kłodzka [1956, wyd. II 1961]. Ukazało się szereg szkiców z dziejów przemian krajobrazu jak: Pod Śnieżnikiem [1964], W cieniu Śnieżki [1967], Między Ślężą i Chełmcem [1974a], Nad Odrą [1974b] czy adresowany do uczniów Na Pojezierzu Fińskim [1972], mający na celu przybliżenie uczniom wiedzy o krajobrazie Finlandii. Popularyzacją wiedzy o regionie czy państwie zajmował się również Leszek Baraniecki. Przykładem może być opublikowany w Geografii w szkole artykuł Meksyk - kraj kontrastów [1984] o zmienności krajobrazów tego kraju.
Literatura:
1. Baraniecki L., 1967, Morfologia i dynamika podwodnych osadów piaszczystych polskiego wybrzeża Bałtyku na podstawie analizy zdjęć lotniczych, Fotointerpretacja w Geografii, z. 4.
2. Baraniecki L., 1974, Systemy krajobrazowe jako teoretyczna podstawa kompleksowych badań środowiska człowieka, [w:] Wykorzystanie i ochrona środowiska ziem południowo-zachodnich Polski, PAN, Wrocław.
3. Baraniecki L., Ruszczycka-Mizera M., 1977, Fotointerpretacja jako metoda badania rozwoju współczesnych procesów dolinnych, Fotointerpretacja w Geografii, t. 2(12).
4. Baraniecki L., 1980, Stany Zjednoczone, PWN, Warszawa.
5. Baraniecki L., 1984, Meksyk - kraj kontrastów, Geografia w Szkole, R. 37.
6. Baraniecki L., Ruszczycka-Mizera M., 1993, Kilka uwag o miejscu geografii regionalnej w badaniach nad regionem kulturowym rzeki, [w:] Karta kulturowa rzeki, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice.
7. Baraniecki L., 1996, Ameryka Północna, Kanada, Stany Zjednoczone Ameryki, [w:] Encyklopedia Geograficzna Świata, T. IV, OPRESS, Kraków.
8. Czyżewski J., 1948, Kilka uwag w związku z zagadnieniem regionów antropogenicznych Polski, Czasopismo Geograficzne, t. 18, 1947, wyd. 1948.
9. Czyżewski J., 1948, Krajobraz Niżu Śląskiego, [w:] Oblicze Ziem Odzyskanych, t. 1, Wrocław.
10. Czyżewski J., 1949, Dolina Baryczy, Czasopismo Geograficzne, t. 19, z. 1-4.
11. Gadzojanis A., 1977, Metody dendrytu w regionalizacji geograficznej dla potrzeb turystyki, Acta Univ. Wratisl., 356, Studia Geograficzne, 26.
12. Haglauer D., 1967, Zdjęcia lotnicze jako podstawa regionalizacji geograficznej, Fotointepretacja w Geografii, z. 3.
13. Jahn A., 1967, Arktyka, [w:] Geografia Powszechna, t. 5, PWN, Warszawa.
14. Jahn A., 1969, Grenlandia, Wiedza Powszechna, Warszawa.
15. Karkonosze Polskie, 1985, pr. zbior. pod red. A. Jahna, Ossolineum, Wrocław.
16. Kosmala G., 1999, Stabilność granic politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej w XX w., Czasopismo Geograficzne, t. LXX.
17. Kosmala G., 2000, Wpływ granicy państwowej na kształtowanie się granicy regionalnej na przykładzie regionu sycowskiego, [w:] Środowisko przyrodnicze i gospodarka Dolnego Śląska u progu trzeciego tysiąclecia, 49, Zjazd PTG, Wrocław.
18. Kosmala G., 2004, Pomniki wojenne w krajobrazie kulturowym województwa opolskiego - zróżnicowanie i konflikt, [w:] Studia Śląskie, 58, Opole.
19. Leonhard-Migaczowa H., 1950, Trzebnica - studium geograficzno-planistyczne, Czasopismo Geograficzne, t. 21/22.
20. Leonhard-Migaczowa H., 1959, Równina Oleśnicka, Szkic fizycznogeograficzny, Czasopismo Geograficzne, t. 30.
21. Leonhard-Migaczowa H., 1968, Prószków. Zarys monograficzny, Studia Społeczno-Ekonomiczne, t. 1.
22. Leonhard-Migaczowa H., 1970a, Regiony ludnościowo-gospodarcze woj. wrocławskiego, Czasopismo Geograficzne, t. 4, z. 3.
23. Leonhard-Migaczowa H., 1970b, Strzelce Opolskie i ich region, [w:] Ziemia Strzelecka, Szkice monograficzne, Instytut Śląski, Opole.
24. Migoń P., 1999, Granice Kotliny Jeleniogórskiej /na marginesie Słownika Geografii Turystycznej Sudetów cz. 4, Kotlina Jeleniogórska/, [w:] Przyroda Sudetów Zachodnich, T. 2.
25. Morawski S., Domański J., 1980, Analiza użytkowania terenu w regionie Puław za pomocą nadzorowanej cyfrowej klasyfikacji obrazów satelitarnych, [w:] Zastosowanie teledetekcji w badaniach środowiska geograficznego, PAN, Warszawa-Łódź.
26. Morawski S., 1993, Zastosowanie zdjęć lotniczych w fizjonomicznych badaniach krajobrazu na przykładzie Przełomu Bardzkiego, Acta Univ. Wratisl., 1516, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Społeczna i Ekonomiczna, t. 8.
27. Ocena krajobrazu Polski w aspekcie fizjonomicznym na potrzeby turystyki, praca zbiorowa pod red. J. Wyrzykowskiego, 1991, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
28. Orłowska E., 2000, Geografia regionalna w kulturze arabsko-muzułmańskiej (VIII-XIV w.), Wydawnictwo Silesia, Wrocław.
29. Pernarowski L., 1963a, Zagadnienie paleogeograficznej predyspozycji północnej krawędzi Przedgórza Sudetów Środkowych, Acta Univ. Wratisl., 9, Studia Geograficzne, I.
30. Pernarowski L., 1963b, Morfogeneza północnej krawędzi Wzgórz Niemczańskich, Acta Univ. Wratisl., 10, Studia Geograficzne, II.
31. Pernarowski L., 1968, Mathematical Method of Regionalisation and Application to Poland's Territory, Geographica Polonica, 14.
32. Pernarowski L., 1974, Regionalisation methods: A set - the overtical evaluation, Geographica Polonica, 28.
33. Plewniak W., Ruszczycka-Mizera M., Wiśniewski E., 1993, Próba szczegółowej oceny wybranych fragmentów kreajobrazów w aspekcie fizjonomicznym, Acta Univ. Wratisl., 1516, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Społeczna i Ekonomiczna, t. 8.
34. Plewniak W., Ruszczycka-Mizera M., 1995, Metoda oceny krajobrazu w aspekcie fizjonomicznym, Acta Univ. Wratisl., 1670, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Społeczna i Ekonomiczna.
35. Ruszczycka-Mizera M., 1967, Próba regionalizacji pow. kłodzkiego na podstawie szczegółowej mapy użytkowania ziemi i interpretacji zdjęć lotniczych, Fotointerpretacja w Geografii, z. 3.
36. Ruszczycka-Mizera M., 1968, Wstępne fotointerpretacyjne kartowanie krajobrazu geograficznego, Fotointerpretacja w Geografii, z. 6.
37. Ruszczycka-Mizera M., 1978, Fotointerpretacja jako metoda analizy rozwoju rzeźby dna doliny dużej rzeki na przykładzie doliny Odry, Acta Univ. Wratisl., 340, Prace Instytutu Geograficznego, Seria A, Geografia Fizyczna, 2.
38. Tomaszewski E., 1974, Charakterystyka środowiska geograficznego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego, [w:] Dolnośląski Okręg Miedziowy 1960-1970, PWN, Wrocław.
39. Tomaszewski E., 1976, Zmiany środowiska geograficznego w rejonie miedziowym „Lubin-Polkowice”, Fotointerpretacja w Geografii, t. 1(11).
40. Tomaszewski E., 1977, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy w barwnych zdjęciach lotniczych, Fotointerpretacja w Geografii, z. 10.
41. Walczak W., 1948, Z morfologii i dyluwium dolin Będkowskiej i Kobylańskiej w Jurze Krakowskiej, Przegląd Geograficzny, t. 20.
42. Walczak W., 1952, Stratygrafia plejstocenu w dolinie Ścinawki Kłodzkiej, PIG, Biul. 68, Z badań czwartorzędu w Polsce, t. 4.
43. Walczak W., Steć T., 1954, Karkonosze - monografia krajoznawcza, Sport i Turystyka, Warszawa.
44. Walczak W., 1956, Utwory czwartorzędowe i morfologia południowej części Jury Krakowskiej w dolinie Będkówki i Kobylanki, Instytut Geologiczny, Biuletyn, 100.
45. Walczak W., 1956, Ziemia Kłodzka - monografia krajoznawcza, Sport i Turystyka, Warszawa.
46. Walczak W., 1963, Nowy interglacjał w Sudetach, Czasopismo Geograficzne, t. 34, z. 1.
47. Walczak W., 1964, Pod Śnieżnikiem, Szkice z dziejów przemian krajobrazu Sudetów Kłodzkich, Ossolineum, Wrocław.
48. Walczak W., 1966, Problem zasięgu zlodowaceń w Sudetach, Czasopismo Geograficzne, t. 37, z. 3.
49. Walczak W., 1967, W cieniu Śnieżki, Szkice z dziejów przemian krajobrazu geograficznego Sudetów Zachodnich i ich Przedgórza, Ossolineum, Wrocław.
50. Walczak W., 1968, Sudety - Dolny Śląsk, cz. 1, PWN, Warszawa.
51. Walczak W., 1969, O genezie tzw. moren otmuchowsko-nyskich na przedpolu Sudetów Wschodnich, Przegląd Geograficzny, t. 40, z. 2.
52. Walczak W., 1970, Niemiecka Republika Demokratyczna, PWN, Warszawa.
53. Walczak W., 1970, Obszar przedsudecki - Dolny Śląsk, cz. 2, PWN, Warszawa.
54. Walczak W., 1972, Na Pojezierzu Fińskim, PZWS, Warszawa.
55. Walczak W., 1973, Finlandia, PWN, Warszawa.
56. Walczak W., 1974, Między Ślężą i Chełmcem, Ossolineum, Wrocław.
57. Walczak W., 1974, Nad Odrą, Ossolineum, Wrocław.
58. Walczak W., 1976, Republika Federalna Niemiec, PWN, Warszawa.
59. Walczak W., 1984, Dania, PWN, Warszawa.
60. Wójcik J., 1993, Przeobrażenia ukształtowania powierzchni ziemi pod wpływem górnictwa w rejonie Wałbrzycha, Acta Univ. Wratisl., 1557, Studia Geograficzne, t. 59.
61. Wójcik J., 1995, Oddziaływanie form antropogenicznych powstałych pod wpływem górnictwa na środowisko przyrodnicze w Zagłębiu Wałbrzyskim, Przegląd Geograficzny, T. LVII.
62. Wójcik J., 1996, Przekształcenia rzeźby powstałej pod wpływem górnictwa węglowego w Wałbrzychu i okolicy, 1865-1990, Przegląd Geograficzny, T. LXVIII, z. 1-2.
Tekst: dr Marta Ruszczycka-Mizera